Ngẫm

Trong bài viết trước bàn về sự bám trụ của người miền Trung, Thuận tui đã từng cố gắng giải mã cái "gen" kỳ lạ khiến con người ta chấp nhận sống chung với sự khắc nghiệt của thiên nhiên như một cam kết của lịch sử và văn hóa. Chúng ta đã đồng tình rằng việc không rời bỏ quê hương đôi khi không chỉ là sự lựa chọn mưu sinh, mà là việc gìn giữ một sợi dây liên kết vô hình với đất đai. Tuy nhiên, những sự kiện thiên tai dồn dập gần đây, với sức tàn phá vượt xa mọi kịch bản dự báo, đã đẩy mệnh đề đó sang một tầng nấc thử thách nghiệt ngã hơn. Chúng ta đã chấp nhận "ở lại" như một hằng số, nhưng thiên nhiên lại biến mọi tài sản ta tạo ra thành những biến số mong manh.

Chính Thuận tui, chỉ vài ngày trước thôi, đã suýt trở thành một biến số trong phương trình lạnh lùng ấy. Khi nước lũ dâng lên nhanh đến mức báo động, cái ranh giới an toàn mà tui vẫn tự tin hằng ngày bỗng chốc bị xóa nhòa. Trong khoảnh khắc nỗi sợ hãi hiện sinh ập đến, Thuận tui và vợ buộc phải lập tức lên một kế hoạch rút lui. Đó là lúc một cuộc "sàng lọc" tài sản tàn khốc diễn ra, không phải trên giấy tờ, mà ngay trong tâm trí.

Thuận tui bỏ chiếc laptop của công ty vào balo, công cụ duy nhất giúp mình duy trì kết nối và công việc. Vợ tui gom vội ít trang sức và giấy tờ tùy thân, những thứ định danh con người và một chút giá trị tích lũy cô đọng nhất. Chúng tôi xác định nếu phải bỏ chạy, hành trang mang theo chỉ vỏn vẹn có thế, cùng với hai chú cún cưng, những thành viên gia đình không thể bỏ lại. Còn tất cả những thứ khác? Những món đồ nội thất được chăm chút, những tiện nghi đắt tiền, và đau xót nhất là cả cái nhà xưởng tâm huyết với những cỗ máy nặng hàng tấn không thể kê cao hay di chuyển... Thuận tui buộc lòng phải chấp nhận để lại phía sau. Trong giây phút ấy, những khối sắt thép đắt đỏ kia không còn là tài sản nữa, chúng trở thành những gánh nặng bất động, nằm im chờ đợi phán quyết của dòng nước.

May mắn thay, kịch bản tồi tệ nhất đã không xảy ra. Nước chỉ mấp mé sàn nhà rồi rút, để lại sự ngổn ngang trong tâm trí nhiều hơn là vật chất. Nhưng chính cái khoảnh khắc "cận kề" ấy, cái ranh giới mong manh giữa việc còn tất cả và mất tất cả, đã buộc Thuận tui phải tĩnh lại. Nó như một cú hích của thực tại, đánh thức tui khỏi giấc mơ êm đềm về sự "sở hữu".

Hóa ra, khái niệm tài sản mà chúng ta theo đuổi bấy lâu nay mong manh hơn ta tưởng. Chúng ta thường được lập trình để tin rằng an toàn tỷ lệ thuận với độ lớn của cơ ngơi. Nhưng thiên nhiên đã chứng minh điều ngược lại: Trong vùng rủi ro, tài sản càng cồng kềnh, càng đắt đỏ nhưng thiếu tính cơ động, lại càng dễ trở thành xiềng xích. Lúc nhìn vào những cỗ máy khổng lồ không thể di dời, Thuận tui chợt nhận ra mình chưa bao giờ thực sự làm chủ thiên nhiên hay mảnh đất này, chúng ta chỉ đang thuê lại không gian sống của trái đất, và khi "chủ nhà" muốn lấy lại mặt bằng, mọi hợp đồng đều bị hủy bỏ đơn phương.

Vậy sau khoảng lặng ấy, tư duy thế nào cho phải? Chẳng lẽ buông xuôi, không làm ăn, không mua sắm vì sợ hãi?

Câu trả lời chắc chắn không phải là sự chối bỏ cuộc sống, mà là sự tái định nghĩa về cấu trúc tài sản. Bài học từ chiếc balo nhẹ tênh và nhà xưởng nặng trịch cho thấy sự giàu có trong thời đại biến đổi khí hậu không nên đo bằng sự tích trữ, mà phải đo bằng khả năng hồi phục.

Đầu tiên là việc chuyển dịch cơ cấu tài sản hay nguyên tắc kinh điển "không bỏ trứng vào một giỏ". Nếu Thuận tui dồn 100% nguồn lực vào việc xây dựng cơ sở vật chất tại vùng trũng thấp, rủi ro mất trắng là cực đại. Thay vào đó, sự đa dạng hóa trở thành tấm khiên bảo vệ. Một phần tài sản nằm ở bất động sản hay máy móc, nhưng một phần quan trọng khác phải nằm ở các kênh tài chính có tính thanh khoản cao, dễ dàng di chuyển hoặc truy cập online. Khi bão đến, nhà có thể ngập nhưng tiền trong tài khoản hay các khoản đầu tư số vẫn còn nguyên vẹn, đó là nguồn lực để ta tái thiết ngay khi nước rút.

Tiếp đến, thay vì cố gắng xây những công trình "chống lại thiên nhiên" vốn tốn kém và đôi khi vô vọng, hãy đầu tư cho sự "thích ứng". Tư duy mua sắm và xây dựng cần hướng đến việc chung sống và giảm thiểu thiệt hại. Đó có thể là việc thiết kế nhà có gác lửng, sử dụng vật liệu chịu nước tốt ở tầng thấp, hay quan trọng hơn là mua sự an tâm thông qua bảo hiểm. Khoản chi cho bảo hiểm nhà xưởng, tài sản hay sức khỏe không phải là tiêu sản, mà là một dạng đầu tư phòng thủ, đảm bảo rằng thiên tai có thể lấy đi đồ đạc nhưng không thể đẩy ta vào ngõ cụt tài chính.

Hơn nữa, hành vi tiêu dùng cũng cần được soi chiếu dưới hệ quy chiếu của chủ nghĩa tối giản thực dụng. Tối giản ở đây không phải là hà tiện, mà là sự tinh gọn để đạt được sự tự do tối đa. Kế hoạch bỏ chạy với hai chiếc balo của vợ chồng Thuận tui là minh chứng rõ nhất: Khi biến cố xảy ra, bạn chỉ cần những thứ thiết yếu nhất và những giá trị tinh thần bên cạnh. Mọi thứ còn lại chỉ là phông nền.

Cuối cùng, điều neo giữ chúng ta lại không phải là cái cọc nhà, mà là một tâm thế chấp nhận sự "vô thường" nhưng đầy tích cực. Đợt dịch Covid vừa rồi và cả cơn lũ vừa qua là minh chứng sống động nhất cho việc "của đi thay người", vật chất suy cho cùng cũng là vật ngoại thân. Khi ta bớt dính mắc vào đồ đạc, nỗi đau mất mát sẽ giảm đi. Ta mua một món đồ để sử dụng nó chứ không để nó định danh giá trị con người mình.

Thiên tai là một phép thử khắc nghiệt để loại bỏ những giá trị ảo. Chúng ta vẫn sẽ tiếp tục lao động, vẫn xây dựng nhà xưởng, vẫn mua sắm, bởi cuộc sống cần sự phát triển. Nhưng tâm thế đã khác. Chúng ta không xây những lâu đài trên cát với ảo vọng vĩnh cửu, mà xây dựng một nội lực đủ mạnh để dù đứng trên nền đất nào, dù phải bỏ lại những cỗ máy nặng nề sau lưng, ta vẫn có thể tái thiết lại cuộc sống từ chiếc balo trên vai. Đó mới là thứ di sản duy nhất mà thiên nhiên không thể nào tước đoạt.

Nói thì dễ, làm thì khó.... thôi xin vợ mua thêm ít cây đẹp, ngắm để tâm hồn thư thả, ngẫm sâu hơn.