Giải Mã Sự Bám Trụ Của Người Miền Trung

Những ngày này, khi dải đất miền Trung lại oằn mình dưới những đợt sóng dữ, khi những mái nhà chỉ còn trơ lại nóc giữa biển nước mênh mông, tôi lại thấy trên mạng xã hội xuất hiện một cơn bão khác, cơn bão của sự phán xét lạnh lùng. "Tại sao năm nào cũng ngập mà cứ ở?", "Tại sao không kiếm chỗ cao ráo mà sống?", "Biết khổ mà không chịu đi thì kêu ca nỗi gì?". Những câu hỏi ngây ngô đến tàn nhẫn ấy, tiếc thay, lại nhận được không ít sự đồng tình. Người ta dường như đang nhìn nhận vấn đề an cư lạc nghiệp và thiên tai địch họa bằng con mắt của một du khách cưỡi ngựa xem hoa, thay vì tư duy của những người có trách nhiệm với cội nguồn và vận mệnh quốc gia.

Trước khi buông lời trách cứ những con người đang ngâm mình trong nước lũ, chúng ta cần một cái nhìn sòng phẳng về khoa học để hiểu tại sao năm nay thiên nhiên lại "dữ" đến thế. Không phải ngẫu nhiên mà mưa bão dồn dập và kéo dài bất thường. Chúng ta đang đứng giữa giai đoạn chuyển pha của khí hậu toàn cầu. Sau khi hiện tượng El Niño đi qua để lại bầu khí quyển nóng rực, chúng ta bước vào trạng thái ENSO Neutral (trung tính) với xu hướng chuyển dịch sang La Niña. Sự cộng hưởng giữa trạng thái khí quyển bất ổn này với nền nhiệt độ đại dương đang ấm lên kỷ lục đã tiếp thêm một nguồn năng lượng khổng lồ cho các cơn bão. Hơi nước bốc lên mạnh mẽ hơn, mây đối lưu dày đặc hơn, và hệ quả tất yếu là những trân mưa xối xả trút xuống không thương tiếc. Đây là câu chuyện của biến đổi khí hậu toàn cầu, là bài toán của thiên nhiên mà con người, dù ở bất kỳ đâu trên hành tinh này, đều phải đối mặt, chứ không phải lỗi do người dân miền Trung "chọn nhầm" chỗ đứng.

Nhưng gác lại chuyện ông trời, hãy nói về chuyện con người. Tư duy "thấy ngập thì di cư" là một tư duy cơ học, đơn giản hóa quá mức một bài toán kinh tế - xã hội phức tạp. Hãy thử làm một phép tính: Nếu hàng triệu người dân miền Trung đồng loạt bỏ xứ ra đi, họ sẽ đi về đâu? Các đại đô thị như Hà Nội hay TP.HCM vốn dĩ đã quá tải hạ tầng, kẹt xe, ngập lụt và ô nhiễm, liệu có còn đủ không gian để dung chứa dòng người di cư khổng lồ ấy? Di dân không đơn giản là xách vali lên và đi. Đó là sự đánh đổi sinh kế, là bỏ lại tư liệu sản xuất, bỏ lại nghề biển, nghề nông đã nuôi sống bao thế hệ để bắt đầu lại từ con số không tròn trĩnh ở một vùng đất lạ.

Hơn cả bài toán kinh tế, có một sợi dây vô hình nhưng bền chặt khủng khiếp níu giữ bước chân người đi, đó chính là hai chữ "Đất Tổ". Với người Việt Nam, mảnh đất dưới chân không đơn thuần là một tài sản bất động sản có thể định giá hay thanh lý dễ dàng. Đó là "nơi chôn rau cắt rốn", là nơi lưu giữ ký ức của cả một dòng tộc. Dưới lớp đất ấy là mồ mả cha ông, là hương hỏa của tổ tiên bao đời gầy dựng. Trong tâm thức văn hóa Á Đông, việc bỏ lại phần mộ tổ tiên để chạy theo sự an nhàn của bản thân đôi khi được xem là một sự đứt gãy về cội nguồn, một nỗi day dứt khôn nguôi mà không sự tiện nghi vật chất nào bù đắp nổi. Họ bám trụ lại, chấp nhận tát nước, dọn bùn năm này qua năm khác, bởi vì đó là nhà, là quê hương, là nơi họ thuộc về. Sự gắn kết thiêng liêng ấy không thể đem ra cân đo đong đếm bằng những logic thực dụng của người ngoài cuộc.

Sâu xa hơn, và cũng là điều quan trọng nhất mà những "nhà hiền triết online" thường bỏ quên, đó là câu chuyện của địa chính trị và chủ quyền lãnh thổ. Miền Trung không chỉ là một dải đất, đó là chiếc đòn gánh cong mình gánh hai đầu đất nước, là nơi có đường bờ biển dài và vùng biên giới đất liền hiểm trở. Trong lịch sử dựng nước và giữ nước, sự hiện diện của con người chính là cột mốc chủ quyền đanh thép nhất. Hãy thử tưởng tượng, nếu vì thiên tai khắc nghiệt mà chúng ta thực hiện chính sách "vườn không nhà trống", rút hết dân cư vào các vùng đồng bằng an toàn, thì ai sẽ là người bám biển? Ai sẽ là người thắp đèn giữ làng nơi biên cương?

Một vùng lãnh thổ không có dân cư sinh sống, không có hương khói tổ tiên, sớm muộn cũng sẽ trở thành vùng đất chết, và nguy hiểm hơn, tạo ra những khoảng trống chí mạng trong an ninh quốc phòng. Những người dân miền Trung đang bám trụ lại đó, họ không chỉ giữ gìn ngôi nhà của riêng họ, gìn giữ giấc ngủ cho ông bà tổ tiên, mà họ đang thay mặt cả dân tộc này thực hiện sứ mệnh của những "cột mốc sống". Họ chấp nhận sống chung với sự khắc nghiệt của thiên nhiên để duy trì sự hiện diện của người Việt trên từng tấc đất, tấc biển của Tổ quốc. Sự bám trụ ấy, xét ở góc độ vĩ mô, là một sự hy sinh thầm lặng và vĩ đại.

Vậy nên, khi ngồi trong căn phòng khô ráo, lướt màn hình điện thoại và nhìn thấy những hình ảnh đau thương từ vùng lũ, xin hãy chậm lại một nhịp trước khi gõ xuống những dòng bình luận vô tâm. Đừng dùng tư duy thực dụng của cá nhân để phán xét lịch sử, văn hóa và lòng hiếu nghĩa của một vùng đất. Sự văn minh không chỉ thể hiện qua khối lượng kiến thức khoa học ta biết, mà còn nằm ở lòng trắc ẩn và khả năng thấu cảm với đồng loại.

Trong hoàn cảnh ngặt nghèo này, nếu có thể giúp đỡ, dù là một manh áo, một gói mì hay một lời động viên, hãy cứ cho đi. Còn nếu không thể giúp gì, xin hãy giữ cho mình một sự im lặng tôn trọng. Đừng xát thêm muối vào vết thương của những người đang gồng mình chịu đựng bão tố để giữ vững hình hài của đất nước, giữ trọn đạo hiếu với tiền nhân. Bởi lẽ, mỗi ngọn đèn còn sáng trong bão lũ miền Trung không chỉ là tín hiệu cầu cứu, mà đó là ánh sáng của sự kiên cường, khẳng định rằng mảnh đất này vẫn luôn có chủ, và con người Việt Nam chưa bao giờ đầu hàng trước thiên nhiên hay quay lưng với cội nguồn.